Schaamte: we voelen het allemaal, maar praten er zelden over. Te ongemakkelijk. Terwijl het juist zo kan opluchten en gesprekken verfrissen. Wedden? In deze interviewserie neem ik de proef op de som. Dit is het 5e verhaal.
‘Ik voelde gewoon niet dat ik het waard was’
Angst en schaamte: ze liggen zo dicht bij elkaar, ontdekte fotojournalist Ilvy Njiokiktjien (37). Met haar loopbaan nog in de kinderschoenen, ontving ze al indrukwekkende prijzen. Zo was ze op haar 30e Fotograaf des Vaderlands en sleepte ze een jaar later de Zilveren Camera in de wacht. Ondertussen groeide haar ongemak. ‘Waarom was iedereen zo zeker van mij?’
Toen ik je vroeg voor dit interview, sloeg je helemaal aan op het onderwerp. Waarom ben je zo vóór openheid over schaamte?
‘In mijn werk zoek ik naar de echte, rauwe verhalen over de ups en downs in een mensenleven. Die verhalen zijn vaak kwetsbaar. Ik vind het mooi als mensen over hun schaamte heen kunnen stappen en voor mijn camera hun kwetsbaarheid tonen, daar heb ik zoveel bewondering voor. Hoe doen ze dat toch, denk ik dan.’
Want zelf vind je het lastig?
‘Ja, eigenlijk wel. Ik ben niet iemand die zich supersnel schaamt, behalve als ik me kwetsbaar voel, daar weet ik niet goed raad mee.’
Heb je een idee hoe dat komt?
‘Het gekke is: ik ben vrij schaamteloos opgevoed, alles kon bij ons thuis. Met mijn ouders, twee zussen en broer woonden we op een woonboot in Maarssen. Al onze vriendjes wilden bij ons spelen, want niets was bij ons te gek. Moeiteloos werden er matrassen aangesleept voor slaappartijtjes, boomhutten gebouwd om in te klimmen, extra bootjes geregeld om te peddelen over de Vecht; we lachten veel, bespraken ongegeneerd onze liefdes, het was gewoon een gezellig huishouden. Totdat er iemand moest huilen, een bekende doodging of andere gevoeligheden opspeelden, dan ging de boel op slot. Van dat ongemak probeerden we weg te blijven door zo snel mogelijk over te schakelen naar een ander, liefst zo alledaags mogelijk onderwerp.’
Had je diezelfde neiging toen je al vroeg in je carrière grote prijzen ontving?
‘Ik weet nog dat ik bij de eerste onderscheiding van National Geographic dacht: “Wauw, ik ben dus goed, waarschijnlijk” Natuurlijk was ik trots, maar tegelijk kon ik het niet vatten, ik kwam pas net kijken. Later toen ik gevraagd werd om Fotograaf des Vaderlands te worden, was mijn eerste reactie: “Hee, maar moet ik daar niet een heel oeuvre voor hebben?”. Ik heb er ook altijd tegenop gezien om awards in ontvangst te nemen. Mijn moeder heeft er zelfs ooit eentje voor me opgehaald.
“Het lukte me niet om het grote publiek onder ogen te komen”
Waar was je bang voor?
‘Ik voelde gewoon niet dat ik het waard was. Ik ben een autodidact, heb geen echte fotografieopleiding. Ik kon alleen maar denken: jullie geven me nu wel die prijs, maar ik kan het niet echt. En zoals dat gaat wanneer je in de prijzen valt, mocht ik aanschuiven bij programma’s als De Wereld Draait Door en werd ik gevraagd voor lezingen. Pakken make-up waren er nodig om mijn rode vlekken te verbergen, continu vreesde ik het moment dat mensen zouden ontdekken: “Neeee, die Ilvy, die bakt er niks van”.’
Hoe reageerde je familie?
‘Als ik mijn twijfel deelde, zeiden ze meteen: “Doe niet zo raar joh, je kan het hartstikke goed”. Maar dan ging ik me alleen maar ellendiger voelen. Dat weet ik nu: als iemand zich schaamt en je zegt “doe niet zo gek, dat hoeft helemaal niet”, dan werkt dat averechts.
“Ontkenning, hoe goed bedoeld ook, maakt schaamte groter”
Is je vrees werkelijkheid geworden, ben je ooit ontmaskerd?
‘Nee, maar ik ben wel hard onderuit gegaan. In 2015, 2016 lag alles overhoop: mijn werk, mijn relatie en vooral ikzelf. Na dat vroege pieken, had ik mezelf uitgeput. Het was vooral de schaamte die me opbrak, ontdekte ik met hulp van een steengoede therapeut. In de kern ben ik altijd verlegen geweest, terwijl ik me nooit zo heb gedragen, want van jongs af aan leerde ik mezelf om mijn kwetsbaarheid te negeren. Thuis was ik vroeger de clown die gekkigheden uithaalde, iedereen moest altijd om mij lachen, al voelde ik me heus niet altijd grappig. Die overmoed gebruikte ik ook in mijn werk: dapper stapte ik op alles en iedereen af, werkte altijd meer en harder dan anderen. Waren er drie dagen nodig voor een reportage, dan bleef ik drie weken. Gingen andere fotografen om drie uur ’s nachts op wacht staan, dan was ik er al de avond ervoor. Tot uitersten ging ik om de beste kwaliteit te leveren, maar die intensiteit was niet vol te houden. Telkens denderde ik over mijn grenzen heen, zonder me om mezelf te bekommeren.’
Hoe is dat nu?
‘Met vallen en opstaan en door mezelf in therapie uit te spitten, heb ik leren accepteren dat ik me soms minderwaardig voel en dat ik me daar niet voor hoef te schamen. Ik erken en herken dat ongemak nu en op momenten dat het me aanvliegt, kan ik mezelf geruststellen. “Ik doe het naar beste kunnen en als ik niet slaag, is dat menselijk”, prent ik me dan bewust in. Het over-presteren heb ik afgeleerd, ik lever nu dezelfde kwaliteit werk, maar met minder stress. Ook helpt het besef dat ik niet de enige ben die lijdt aan het imposter syndrome, want zo heet het, weet ik inmiddels. Veel mensen twijfelen aan zichzelf en voelen een diepe angst om gesnapt te worden. Ik ben niet alleen.’
Gaat kwetsbaarheid je nu ook makkelijker af?
‘Oef, dat is nog steeds een ding. Gek genoeg toon ik mijn gevoelige kant het makkelijkst bij mensen die ik niet goed ken, tijdens fotosessies bijvoorbeeld. Beginnen zij over iets ongemakkelijks, dan deel ik moeiteloos mijn ervaringen en merk ook meteen hoeveel verbinding dat oplevert.
“Maar dat is heel anders met mijn familie, daar voelt kwetsbaarheid nog steeds vreemd”
Ook toen je moeder plots overleed, in 2017?
‘Dat was overrompelend. Met rugpijn ging ze naar de fysio en 6 weken later was ze dood door uitgezaaide longkanker. Ons patroon was goed zichtbaar: hecht als altijd, waren we veel samen, maar bespraken niet wat er werkelijk speelde of wat het naderende verlies met ons deed. We hebben nauwelijks in elkaars bijzijn gehuild en dat doen we nog steeds niet. Elk jaar in september komen we samen op mijn moeders sterfdag en dan hebben we het over alles, behalve echt over haar. We vinden het gewoon te spannend.’
Hoe is dat voor jou?
‘Ik zou het zo graag wél durven. Tijdens mijn moeders laatste weken hoopte ik heel erg op een goed afsluitend gesprek. Ze sliep veel en ik was continu in haar buurt. Opende ze haar ogen, dan was ik er onmiddellijk bij en drukte op de opnameknop van mijn telefoon in volle afwachting van…. ja, van wat eigenlijk? Ik snakte ernaar om het over al het moois te hebben dat je kunt bespreken bij een afscheid. Maar het is niet gelukt. Ik heb wel acht opnames, maar daar staat niks wezenlijks op. Mijn moeder en ik waren dol op elkaar, maar ik weet zo weinig van wat er echt speelde in haar leven.’
Wat had je haar willen vragen?
‘Iets heel typisch aan mijn moeder – over schaamte gesproken – was dat ze op momenten dat ze zich alleen waande, onder de douche of in de keuken, ineens tegen zichzelf kon uitbarsten. “Godver” of “shit”, klonk het dan out of the blue. Waarom toch, heb ik me vaak afgevraagd, wat dacht ze dan? Het bizarre is dat ik het inmiddels begrijp, omdat ik het zelf ook ben gaan doen. Dan zit ik in gedachten op de fiets of in de auto en proest dan opeens een scheldwoord uit. De reden is dat ik me dan een ongemakkelijk voorval herinner. Dan denk ik: “oh jezus, heb ik dit echt gezegd of dat gedaan?” Met terugwerkende kracht schaam ik me dan. Dat gaat om nietszeggende dingen, hoor. Bijvoorbeeld dat een grondstewardess tegen me zegt “fijne vlucht” en dat ik dan hard terugroep “jij ook!”, terwijl ik me even later realiseer: die gaat helemaal niet vliegen. Dat soort awkward situaties. Nu weet ik: dat had mijn moeder dus waarschijnlijk ook.’
Wat hield je tegen om dat met haar te bespreken?
‘Ik ben opgegroeid in een gezin dat zwijgt over kwetsbaarheid en dat zal ongetwijfeld voor een deel met mijn vaders Indische achtergrond te maken hebben. Hij zelf is na de oorlog in Nederland geboren, maar zijn familie heeft in Indonesië traumatische gebeurtenissen meegemaakt. Zo weet ik bijvoorbeeld dat mijn opa er mishandeld is. Maar die ervaringen hebben ze volgens Indische traditie weggestopt.
“Ik geloof dat de pijn altijd voelbaar is geweest, maar er werd niet over gepraat”
Hoe hardnekkig die gewoonte is, krijg ik jaarlijks bevestigd bij de nationale Indië-herdenking in Den Haag, waar ik fotografeer. Die dag staat bol van de verhalen over het Indische zwijgen en die herken ik zo. Laatst had ik de moed verzameld om bij mijn vader de trauma’s in zijn familieverleden aan te kaarten, maar daar reageerde hij resoluut op: die zijn er niet. Vindt hij.’
Waar verlang je naar?
‘Naar openheid. Het is altijd gezellig in onze familie, we praten over van alles, maar tegelijk over niets. Dat is een gewenning, maar ook een gemis. Ik kan me niet voorstellen dat ik het straks op mijn 85e nog zo doe. Ik wil de stilte doorbreken.’
© Tekst: Teus Lebbing, www.abrandnewstory.nl
© Fotografie: Freek van den Bergh
Portie schaamte van:

Ilvy Njiokiktjien (37)
Samen met: vriend Thomas
Werkt als: fotojournalist en multimediamaker met publicaties in o.a. NRC, The New York Times, Der Spiegel en Stern.
MEER WETEN OVER ILVY NJIOKIKTJIEN EN HAAR WERK?
Dit is haar website vol moois (met o.a. de fotoseries To be us over moederloze gezinnen, en The empty spaces they left behind over de leegte die achterblijft na de vliegramp van MH17)
En bekijk:
- ‘Born Free’: Ilvy’s documentaire over de eerste Zuid-Afrikaanse generatie die opgroeit zonder apartheid
- Interview De Wereld Draait Door: Ilvy over haar benoeming tot Fotograaf des Vaderlands
- Interview Pauw & Witteman
OPROEP: Maandelijks, en misschien zelfs vaker, plaats ik een nieuwe Portie Schaamte van een van de dappere geïnterviewden. Lezen jullie mee? Ik ben heel benieuwd naar jullie reacties en ervaringen!
Klik op ‘Portie Schaamte’ voor alle interviews in de serie
Meer lezen over veerkracht en persoonlijke groei? Check m’n blogpagina
Meer lezen van A brand new story?
Pleidooi voor meer schaamte in de boardroom
“Schaamte ís kwetsbaarheid. En daar hebben we allemaal zo’n afkeer van. Het brein haat pijn, angst en controle-verlies. Zo simpel is het.” Spijker op z'n kop door leiderschap-expert Jakob van Wielink. Ik interviewde hem voor MT/Sprout over mijn favoriete onderwerp.
Portie schaamte #10: ‘Onze ingewikkelde liefdesrelatie is een leerschool voor mij’
Hoogleraar en schrijfster Aukje Nauta doet (bijna) nooit meer alsof. Of het nu gaat om haar driehoeksverhouding of #metoo-ervaring, zonder omhaal legt ze haar ongemak op tafel. En dat doet ze niet voor niets. ‘Shame dies on exposure, dus spreek je uit’, drukt ze volle zalen op het hart.
Portie Schaamte #9: ‘Mijn grootste schaamte heb ik uiteindelijk kunnen loslaten’
Marnix Reijmerink zegt het vaak tegen de mensen die hij begeleidt: er is geen pilletje tegen schaamte. De enige remedie is om je kwetsbaarheid te delen en vol in het licht te zetten. Hoe werkt dat? En hoe doet hij dat zelf eigenlijk?
Mijn eigen portie schaamte
Ik bewonder de mensen die meedoen aan mijn Portie Schaamte-interviews. Allemaal durven ze hun ware gezicht te tonen, los van geheimen en taboes. En nu ging ik zelf met de billen bloot, voor het populaire JAN Magazine. Wat een avontuur.
Wat moet je toch doen om openheid over pijnlijke onderwerpen te bereiken? Ik weet dat ook nog steeds niet. En wat dan als die openheid er niet komt? Dat geeft wel aan hoe vastgebeiteld soms het verleden in een mens zit en hoe moeilijk het is de pijnlijke kanten daarvan te bespreken met dierbaren ( met vreemden is dat inderdaad vaak makkelijker). Alleen door de pijn, verdriet, angst en schaamte weg te stoppen weten mensen er soms raad mee, of door er een format voor te verzinnen (een vast verhaal dat de “officiële” versie van de pijn en verdriet achter die betreffende gebeurtenissen beschrijft). Dat laatste deed onze moeder ook. En zo monopoliseerde ze het verdriet om de zelfmoord van onze vader. Pure onmacht, die ze tot aan haar eind heeft volgehouden. Ik hoop dat dit interview Ilvy’s familie doet inzien dat ze beter meegaan in haar hunkering naar openheid. Dat gun ik haar hele familie.
Dankjewel voor dit prachtige interview! Spannend ook wel. 🔥
Weer mooi geschreven Teus!
Prachtig verhaal, wat weet je dat mooi te vangen!
Wat fijn dat je haar verhaal hebt opgeschreven ❤️ Je wens uitspreken dat je het patroon pijn vermijden verlangt te doorbreken, is zo’n krachtige stap. Heel tof dat jullie mooie mensen/goeie professionals elkaar hebben gevonden tijdens een dag die al over contact ging!
Mooi verhaal Teus Lebbing en Ilvy Njiokiktjien
Wat een mooi (en hier en daar herkenbaar) verhaal!
Wat een mooi verhaal weer Teus! En zo herkenbaar ook!
Prachtig interview!
Wat een mooi verhaal, dank hiervoor!☘️ Als de intentie is om mensen aan het reflecteren te krijgen – bij mij is dit gelukt. 😉 Ik moest bij twee stukjes van de tekst echt even slikken: a) waarom is het zo moeilijk (ook voor mij) om je juist tegenover jouw meest dierbaren kwetsbaar op te stellen? b) over de dood te praten? Zo spannend!
Wat een mooi gesprek met Ilvy Njiokiktjien, groots in haar fotografie, mede door jou even groots in haar kwetsbaarheid … 🍀
Mooi kwetsbaar en ik denk voor velen heel herkenbaar!
Herkenbaar verhaal, Ilvy. Moedig om het interview te geven. Is een mooi artikel geworden.
Wauw, mooi en kwetsbaar! Je ziet en voelt de familielijnen!!
Mooi dat je dit zo deelt Ilvy (en Teus), respect voor jou (en je werk)!
erg mooi, ik story-de toevallig deze week over imposter. Zoveel getalenteerde vrouwen maken zich te klein en werken snoeihard om te bewijzen dat ze goed genoeg zijn. Ik kom zelf uit een familie waar het niet per se gezellig was en heb gevoeld dat er niet gesproken werd over belangrijke dingen. Voor mij als kind was dat verwarrend en het is de rode draad in mijn werk geworden. Dank dat je dit zo optekent!
Prachtig, eerlijk verhaal over de mens achter de succesvolle fotograaf. En het is ook nog eens heel fijn om met je te werken. Super, Ilvy (en Teus)! ❤
Lieve Teus,
Dank voor je prachtige gesprek met Ilvy, bij: de kwetsbaarheid voor de lens laten zien…schoot ik vol. Het geeft precies weer hoe ik zelf wèl kan ontspannen en mezelf zijn bij het maken van een foto door mijn partner ( en mijn zus) maar eigenlijk niet bij foto’s gemaakt door anderen…. Omdat ik me te bewust ben van mijzelf en me kwetsbaar voel en dat vooral niet wil zijn of tonen.
Het resultaat van de foto gemaakt door ‘ anderen’ dan mijn naasten, is dan ook afstandelijk en vaak een pose. Op mijn gemak en vrij, toon ik mijn gevoel wel aan mijn naasten om vast te leggen… Die foto’s vind ik vaak echt mooi en niet om door iedereen gezien te worden….. Dàt werd ik me bewust door het lezen van dit verhaal en zet me aan het denken!
Ik vind het daarom een kwaliteit en een groot compliment aan Ilvy, dat zij mensen zo ‘ puur en echt’ voor haar lens krijgt en vast mag leggen. Mensen voelen connectie en vertrouwen en durven en willen zich zo tonen aan je Ilvy!
Prachtig, dank jullie wel!
‘ Het zwijgen’ uit een kampverleden is zeer herkenbaar en verdrietig. Ondertussen weet ik ook, dat zwijgen een bescherming van de betrokkenen en van ons, de volgende generatie kan zijn. En ik weet dat de vorige generatie ( opa’s, oma’s en ouders) hun kleinkinderen en kinderen vaak niet willen belasten. Zij gunnen hen ruimte en zachtheid om over emoties en gevoelens te spreken, maar kunnen dat zelf vaak niet. Soms kun jijzelf daarom alleen met anderen en in je eigen generatie beginnen met het delen van die gevoelens en emoties want ouders ‘schieten’ dan vaak in de verdediging met afweer of boosheid.
Alle goeds en liefs, Reina
Inderdaad indrukwekkend en belangrijk, goed gedaan, beiden! ❣
Topper! Mooi verhaal
En nu begeleid ze mij om een betere fotograaf te worden ♡
Stof tot nadenken.
Mijn ouders zwegen meestal over wat hen tijdens de Japanse bezetting in Indië was overkomen. Verdriet uit dit verleden kreeg binnen ons gezin geen plaats en op vragen werd meestal gezwegen of het werd afgedaan met dat dat geweest was en dat we vooruit moesten kijken. Nu ikzelf wat ouder wordt merk ik dat ook ik richting mijn kinderen in geval van pijn en verdriet, altijd geprobeerd heb dat voor hen te verbergen. Het is daarom goed dat je door je dochter wakker geschut wordt en na moet denken over hoe pijn en verdriet in een gezin gedeeld kan worden.
Heel liefdevol en mooi verwoord Ilvy.
top einar, ik ben super trots op Ilvy maar ook op jou! Love you ❤️
Vriend Einar, vader van vriendje Esli, wat een goed antwoord! Moge deze kwetsbare kwetsbaarheid, leiden tot de ware waarheid van onze gevoelige gevoelens. Als na-oorlogse jeugd zijn wij ook opgegroeid in een tijd waarin het niet gepast was om gevoelens te hebben. De wederopbouw had altijd de hoogste prioriteit. Altijd doorgaan als je valt, je koof ophouden. Niet zeuren, maar werken tot je er bij neerviel. Misschien hebben wij niet zo goed geleerd om onze emoties te tonen. Dat vormt je karakter. En daar kun je je hele leven last van hebben.
Lieve Ilv, herkenbaar. Relativering met jouw unieke humor en angst voor kwetsbaarheid. Ik begrijp nu beter waar het vandaan komt. Echt mooi om te lezen.
En ik schoot vol bij de woorden van je vader. Wat fijn dat dit nog gezegd en gedeeld wordt. Ik pink een traan weg.
Prachtig interview en dank voor je openheid en kwetsbaarheid Ilvy Njiokiktjien. Het is voor mij helaas zo herkenbaar. Work in progress hier.
Ook voor mij meer dan herkenbaar! Bijzonder ook de reacties en speciaal die van Huib (voor mij behoorlijk dichtbij) en Einar (moedig)!
Wat een verrassend en liefdevol verhaal van Ilvy
Indrukwekkend!
Mooi verhaal!
Dank je wel Ilvy voor het schaamteloos delen van het imposter syndrome – zo herkenbaar… en zo totaal onnodig tot je het begrijpt…
Ik moest wel heel hard lachen toen ik las dat je de grondstewardess een fijne vlucht wenste – dat is toch geweldig?
Je hebt met jouw verhaal de stilte doorbroken en het familiepatroon van zwijgen stopgezet en gelukkig ver voordat je 85 bent.
En jij ook bedankt Teus om dit weer zo pakkend en helder te verwoorden.
En elke keer weer mooi om te lezen Teus! En weer een goede aanleiding voor een gezonde dosis zelfreflectie 😁
Prachtig interview, mooi, ontroerend en zo sterk!
Ik heb het verhaal gelezen en zit nu met enorm kippenvel ❤️
Ik ben er stil van. En Wat fijn dat jullie woorden hebben gegeven aan het ‚imposter syndrome‘. En vooral fijn dat je ons leert hoe je ermee omgaat @Ilvy.
Ik wens jullie veel openheid, mooie gesprekken en dat oprechte contact waar je naar verlangt. Het is jullie zó gegund.
Topper! Mooi verhaal
Erg mooi Ilvy Njiokiktjien, veel mensen mogen ook deze kant horen. Heel inspirerend en sterk!
Ontroerend, pijnlijk, op sommige punten herkenbaar, enorm krachtig. Dank, Ilvy Njiokiktjien en Teus Lebbing! ☘️
bijzonder om te lezen dat de verzwegen pijn altijd voelbaar is geweest – zie ook de tweede- en derdegeneratiekinderen van degenen die de Tweede Wereldoorlog in Europa hebben meegemaakt. Pijnlijk, en ook mooi dat die ervaringen zich misschien wel laten onderdrukken, maar toch om aandacht blijven vragen. Totdat je kunt en durft kiezen voor openheid. Moedig dat Ilvy het gesprek met haar vader is aangegaan. Wie weet wat er nog volgt, op welke manier dan ook.
Mooi verhaal
Dank voor je openheid Ilvy, het verhaal over je moeder ontroert me echt. Ik herken er veel in. En mooi om te zien hoe je ooit werkte voor Sp!ts en waar je nu staat.
Heel mooi!
Mooi verhaal Teus!
Wat een mooi interview Ilvy. Moedig dat je dit deelt en een mooie stap in het doorbreken van die stilte ❤️
Mooi Ilvy Njiokiktjien , dapper!
Ah Chère Ilvy,
Heel goed van jou!
Ik voel mee, waardevol
Bravo et Merci
Bises amicales
EJ
Prachtig! Mooi en integer geschreven Teus!