Portie schaamte #10: ‘Onze ingewikkelde liefdesrelatie is een leerschool voor mij’

Schaamte: we voelen het allemaal, maar praten er zelden over. Te ongemakkelijk. Terwijl het juist zo kan opluchten en gesprekken verfrissen. Wedden? In deze interviewserie neem ik de proef op de som. Dit is nummer 10. Naast mijn eigen portie in JAN Magazine deze zomer!

‘Shame dies on exposure, dus spreek je uit’. Dat is wat schaamte-expert Aukje Nauta volle zalen op het hart drukt tijdens haar lezingen. Zelf doet de hoogleraar en schrijfster ook nooit meer alsof – nou ja, zo weinig mogelijk. Of het nu gaat om haar driehoeksverhouding of een #metoo-ervaring, zonder omhaal legt ze haar ongemak op tafel. ‘Want openhartigheid geeft lucht en verbindt.’

Onze schaamtegevoelens stammen uit de kindertijd, leg je uit in je boek. Weet je nog wanneer jij je als meisje niet leuk of goed genoeg voelde?
‘Op school voelde ik me vaak alleen staan. Ik was braaf en slim, maar ook erg verlegen. Ik wilde niets liever dan erbij horen, maar wist niet zo goed hoe. Sociaal was ik vrij onhandig. Zo herinner ik me hoe ik mijn moeder op mijn elfde over een ruzie op school vertelde. “Ach kind, ze zijn vast jaloers omdat je zo goed bent in gymnastiek”, reageerde ze. Dus zei ik de volgende dag tegen mijn klasgenoten: “Jullie zijn gewoon jaloers! Omdat ik zo goed ben in gymnastiek!” Nou, toen had ik pas echt ruzie natuurlijk.’

Je komt uit een groot gezin, hoe handhaafde je je daarin?
‘Dat is het gekke: thuis bij mijn twee oudere broers, zus en tweelingbroer voelde ik me juist heel wat. Ik was goed in sport, kon goed pianospelen, dat gaf me zelfvertrouwen. Ik denk dat dat buitenbeentjesgevoel op school vooral in mijn hoofd zat, in de praktijk bleek het achteraf best mee te vallen. Zo biechtte een oud-klasgenoot, inmiddels BN’er, me tijdens onze studietijd pas op dat hij jarenlang verliefd op me was geweest. Had ik dat toen maar geweten! Later kregen we trouwens alsnog wat, maar na vier maanden maakte hij het uit.

“In plaats van de femme fatale op wie hij gehoopt had, bleek ik één brok onzekerheid te zijn”

‘Die sociale onzekerheid was trouwens ook de reden dat ik psychologie ging studeren. Ik wilde ontdekken hoe je sociaal vaardig wordt als mens. Hoe handhaaf je je in een groep?’

En? Ben je wijzer geworden?
‘Wat mijn studie en diverse assertiviteitstrainingen me in ieder geval hebben geleerd is de winst van openhartigheid. Hoe het helpt om je uit te spreken over je twijfels, over wat je dwars zit, wat je moeilijk vindt, waar je je voor schaamt.’

Ben je daarom zo uitbundig in je onthullingen? In je boek en je optredens spaar je jezelf bepaald niet…
‘Ja, want shame dies on exposure. Wetenschappelijke onderzoeken wijzen dat uit en de praktijk ook. We hoeven onze schaamte niet te verbergen. Dat is een gemiste kans, want het kan juist een bron van groei zijn, mits je er goed mee omgaat. Onze schaamte wijst ons op onze verlangens om anders, leuker of beter te zijn.’

Toch tref ik vaak genoeg mensen die zeggen: ‘Schaamte? Ik zou niet weten hoe dat voelt!’
‘Mensen die zich nooit schamen zijn óf perfect – en dat lijkt me sterk – of zonder verlangens en zonder het vermogen zich in een ander in te leven. En dan heb je, als je het mij vraagt, een vrij leeg bestaan. Iedereen schaamt zich, er is geen ervaring die ons als mens meer verbindt. In het klein of groot, allemaal kennen we het gevoel te falen omdat we – in onze beleving – niet succesvol, slim of mooi genoeg zijn. 

“Het valt me op dat vooral mannen schaamte een moeilijk onderwerp vinden. Zij associëren het met zwakte en daar hebben ze doorgaans een hekel aan”

Vrouwen stellen zich van nature kwetsbaarder op. Maar ik heb het nu al diverse keren meegemaakt dat mannen me na een lezing bekennen: ik zie nu pas in dat ik me wel degelijk schaam. En dan ben ik blij voor ze.’

Blij dat ze zich schamen?
‘Nou, vooral blij dat ze hun schaamte erkénnen. Groei begint met erkenning van wat je tegenhoudt om stappen vooruit te maken. Wanneer maak je je klein of overschreeuw je je juist? In welke gesprekken blijf je oppervlakkig, voor welke onderwerpen duik je weg? Heb je je schaamtesignalen boven tafel, dan kun je de schone schijn van je afschudden en vrijer gaan leven, meer in contact met jezelf en anderen. Schaamte kan heel pijnlijk zijn, maar ook mooi. Je schaamte wijst je op de kloof tussen wie je bent en wie je eigenlijk wilt zijn. Als je er niet voor wegduikt, dan zorgt schaamte ervoor dat je onderzoekend naar jezelf en je leven gaat kijken. Dan kunnen er mooie dingen gebeuren.’

Zoals?
‘Laatst begeleidde ik een meeting van een directieteam met alleen maar mannen. Een van hen nam het voortouw en zei: “Ik heb jarenlang gedacht dat ik deze rol niet aankon, maar langzaam werd dat beter”. Wat zijn collega stimuleerde om ook uit de kast te komen met zijn schaamte over zijn podiumvrees. Dat werd zo’n ontwapenend, verbindend gesprek. De opluchting was in de hele ruimte voelbaar. Want dat is hoe het werkt: mensen zijn open als anderen dat ook zijn, je kwetsbaar opstellen leidt tot contact. En in het professionele bestaan tot betere samenwerkingen.’

Dus voorbij de ongemakkelijke onthulling van je schaamte gloren betere  tijden?
‘Precies. Dat heb ik onlangs ook weer zelf ervaren. Ik werd uitgenodigd om twee sessies in een ziekenhuis te begeleiden, het thema was grensoverschrijdend gedrag. Tijdens de voorbereidende gesprekken sprong er bij mij een luikje open: ik herinnerde me hoe een arts-assistent tijdens mijn eerste bevalling zijn erectie tegen me aan had gedrukt. Die diep verstopte ervaring popte tevoorschijn en ik moest huilen.

“Vroeger had ik me kapot geschaamd, maar door alles wat ik ontdekt heb over schaamte dacht ik: so what?”

‘Nu staat datgene waar het toe kan leiden bij mij voorop: een open dialoog die inzicht brengt. Mijn gesprekspartners reageerden invoelend en ik zei: het raakt me, maar ik ga het zeker vertellen tijdens de bijeenkomsten met ziekenhuismedewerkers. En dat heb ik ook gedaan. De eerste keer met een bonzend hart, de tweede keer ging het al makkelijker. Want dat is ook de winst van erover praten: elke keer dat je over iets schaamtevols vertelt, ga je er met meer afstand naar kijken. Zo wordt het minder beladen en dat geeft lucht.’

 Is er een grens aan openhartigheid, vind je?
‘Ongetwijfeld, maar als die al bestaat hebben we ‘m nog lang niet bereikt. Toen mijn boek over schaamte was verschenen heb ik vier nachten wakkergelegen. Wat zullen de mensen wel niet denken, spookte door mijn hoofd. Want ik doe zoveel persoonlijke ontboezemingen, ook over mijn relatie met een getrouwde man. Ik zette me schrap voor de reacties, vooral uit de wetenschappelijke kringen waarin ik verkeer. Maar die bleken reuze mee te vallen.

“Ik heb ontdekt dat mensen een boel kunnen hebben aan eigenaardigheden van een ander, dat het ze eigenlijk niet zoveel kan schelen. Zo lang je er maar niemand mee kwetst”

Je bent inderdaad zeer uitgesproken over je driehoeksrelatie…
‘Onze ingewikkelde liefdesrelatie is een leerschool voor mij, al zeven jaar. Mijn partner, zijn vrouw, onze kinderen en familie: we proberen er zo goed en respectvol mogelijk een vorm voor te vinden, ook al valt dat niet mee. Daar ben ik open over en dat stuit her en der op weerstand, omdat ik niet in het wenselijke patroon van relaties pas. Hoe ik daarmee omga, wil ik delen. Ik vind dat in mijn vakgebied – psychologie – het persoonlijke wetenschappelijk is en het wetenschappelijke persoonlijk. Het zijn de persoonlijke verhalen die de psychologische wetenschap tot leven brengen. Omdat mijn boek over schaamte gaat moet ik mezelf laten zien – hoewel niet álles; zo vertel ik en plein public niet wie mijn partner is; dat bewaar ik voor vertrouwelijke gesprekken. Maar ik zou een waardeloze prediker van schaamtevrij leven zijn als ik mijn eigen verhaal zou verzwijgen.’

Wat vinden je twee dochters van je openheid over je liefdesleven?
‘“Ach, dat is mama”, zeggen ze. Ze kennen me. Ik vertel ze hoe het zit en dat ik me er niet slecht over voel. Dat is voor hen het belangrijkst. Zelf zijn ze niet van andersoortige relaties, maar ze zijn wel open-minded. Ze oordelen niet snel en dat vind ik cool van ze.’

Je bent gescheiden van hun vader toen zij 3 en 6 waren. Heeft dat veel schaamte met zich meegebracht?
‘Ja, vooral omdat ik daardoor nooit de moederrol heb kunnen vervullen die ik voor mijn dochters voor ogen had. Om allerlei redenen zijn ze meer door hun vader opgevoed dan door mij. Lang heb ik gevreesd dat ze me een slechte moeder zouden vinden, want dit past natuurlijk niet in de maatschappelijke norm van goed moederschap. Maar inmiddels zijn we 24 jaar verder en mijn dochters maken me geen grote verwijten, onze band is goed.’

Is je schaamte daarmee weggeëbd?
‘Ik kan me er nog steeds minderwaardig over voelen dat ik mijn kinderen niet fifty-fifty heb kunnen grootbrengen, maar het is zo gelopen. Door schade en schande heeft het me bovendien geleerd om onafhankelijk te zijn. De tijd die ze met hun vader doorbrachten gaf mij de vrijheid om me op mijn loopbaan te storten, wat me veel voldoening geeft. Die keerzijde van de medaille ben ik later gaan inzien en waarderen.

“Anders dan we als mens geneigd zijn te denken is het niet of-of met emoties: je kunt tegelijk heel trots zijn én je schamen, je kunt verdrietig zijn én blij”

Dat inzicht kan je leven verrijken, heb ik gemerkt. Om gelukkig te zijn hoef je pijnlijke gevoelens niet te mijden. Sterker nog: juist door ze toe te laten, krijg je meer ruimte voor ontwikkeling.’

© Tekst: Teus Lebbing, www.abrandnewstory.nl
© Fotografie: Mirjam van der Linden (grote foto) en Janita Sassen (kader)

Klik op ‘Portie Schaamte’ voor alle interviews in de serie

Behalve over schaamte, ook meer lezen over veerkracht en persoonlijke groei? Check m’n blogpagina 

Aukje Nauta (55)

Heeft een: LAT-relatie en 2 volwassen dochters uit een eerder huwelijk

Werkt als: psycholoog, spreker en schrijver van diverse boeken (meest recent: Nooit meer doen alsof, 2021)

BENIEUWD NAAR HAAR BOEK? 

In Nooit meer doen alsof – denk schaamte om en maak het je kracht laat Aukje Nauta de schoonheid van schaamte zien en hoe je de emotie kunt inzetten als wegwijzer naar wat je stiekem het liefste wil. Eerder schreef ze managementboeken als Tango op de werkvloer en Anders werken. Aukje is veelgevraagd expert op het gebied van duurzame inzetbaarheid. Aan de Universiteit Leiden is ze hoogleraar organisatiepsychologie vanwege opleidingsinstituut Sioo.

Meer weten over Aukje en haar werk? Check: www.aukjenauta.nl.