Portie Schaamte #8: ‘Ik begon te zien hoe verstikt ik me voelde’

Schaamte: we voelen het allemaal, maar praten er zelden over. Te ongemakkelijk. Terwijl het juist zo kan opluchten en gesprekken verfrissen. Wedden? In deze interviewserie neem ik de proef op de som. Dit is het 8e verhaal in de reeks.

Als gevoelens te groot worden, lijkt zwijgen al gauw het beste schild tegen schaamte, pijn en onbegrip. Hoe dat generaties lang kan doorwerken, ondervond schrijfster Miloe van Beek (47). Verstikt door de schone schijn, kon ze niet anders dan haar beladen familieverleden uitspitten en onthullen. Vorig jaar verscheen haar boek Daar praten wij niet over. ‘Ondanks alle commotie ben ik blij dat het de wereld in is.’

In je studententijd kwam je erachter dat je familie een oorlogsgeheim te verbergen had. Hoe was je vóór die tijd?
‘Altijd de goedmaker, timide, nooit haantje de voorste, ik vond het spannend om me te laten zien. Niemand kon me echt peilen, denk ik. Zelf wist ik ook vaak niet hoe ik me voelde, laat staan dat ik dat kon uiten. Ik kom uit een nest waarin emoties niet vanzelfsprekend gedeeld werden. Mijn moeder en zusje zijn vrij assertief, mijn vader en ik meer dromerig en teruggetrokken.

“Van origine ben ik een wc-huiler: als ik al huil, dan doe ik het stiekem op de wc of ’s nachts in bed, zonder dat iemand het in de gaten heeft”

Hoe is dat nu?
‘Inmiddels weet ik dat er veel in mij omgaat en dat het oplucht als ik dat mag ventileren. Ik heb geleerd dat mijn gevoelens en ideeën er mogen zijn. Dat ík er mag zijn. Zulke bevrijdende ontdekkingen. Maar daar is een lange zoektocht aan voorafgegaan.’

Als volwassene ben je jullie familieverleden gaan ontrafelen. Je ontdekte dat je de achterkleindochter bent van NSB’er Ed Gerdes. Ging daarmee een beerput open?
‘Als kind wist ik niet beter dan dat de sfeer in de familie van mijn vader geheimzinnig werd zodra de Tweede Wereldoorlog ter sprake kwam. Als er al over werd gepraat, dan was het over mijn opa Marius, die in het verzet had gezeten en daarvoor geridderd was. Na een ruzie met mijn halsstarrige oma Sacha, mijn vaders moeder en dochter van Ed Gerdes, werd duidelijk dat er meer aan de hand was. Mijn vader drukte me op het hart om niet over de oorlog te praten, dat was te pijnlijk. Nadat mijn oma was overleden heb ik haar memoires gelezen. Zo ontdekte ik welke rol haar vader in de oorlog had gespeeld en hoe ze zich voor hem had geschaamd.’

Deed jij datzelfde? Kan je je als achterkleindochter schamen voor misstappen van verre generaties voor je?
‘Vroeger schaamde ik me onbewust, denk ik. Ik heb me altijd ongemakkelijk gevoeld bij verhalen over oorlogsslachtoffers; die probeerde ik zoveel mogelijk te mijden, maar wist niet waarom. Totdat ik de memoires van mijn oma Sacha las en later, in 2018, het Nationaal Archief raadpleegde en alle bewijzen zag van het NSB-verleden van mijn overgrootvader.

“Toen schaamde ik me openlijk. Ik kon het gewoon niet bevatten dat iemand uit mijn familie nationaalsocialistische ideeën had aangehangen”

Ondanks het ongemak in de familie ben je alle stenen gaan omkeren. Waarom?
‘Er vielen steeds meer dingen op z’n plek. Mijn ouder zijn gescheiden toen ik 31 was. Automatisch schoot ik toen in mijn vertrouwde reddersrol: me bekommeren om het welzijn van anderen. Ik liep mezelf voorbij, maar ik wist niet hoe ik me daarover kon uitspreken. Totdat ik beviel van onze oudste zoon. Een pittige huilbaby die ook als peuter veel lawaai maakte en heel vaak boos was. Mijn man en ik zijn gematigde types, hoe kon onze zoon zo vurig zijn? Ik wist me geen raad, maar durfde niet goed aan de bel te trekken. Liever deed ik alsof ik het wel alleen redde, zoals ik gewend was. Dat werd onhoudbaar.’

Je hield het zwijgen niet meer vol?
‘Nee, ik voelde me vaak machteloos als moeder. Hoe moest dat nu? Ik kon niet anders meer dan bij mezelf stilstaan. Ik ben persoonlijkheidstrainingen gaan volgen, heb mezelf op de pijnbank gelegd, ging op zoek naar mijn eigen gevoel: wie was ik nu eigenlijk? Stukje bij beetje kwam er een patroon aan het licht: hoe ik uit loyaliteit naar anderen onderdrukte wat ik zelf belangrijk vind. Els van Steijn, expert in familiesystemen, legde me uit hoe verdriet in families doorwerkt. Ook opperde zij dat mijn zoon met al zijn geluid onbewust de familie wilde opschudden. Steeds meer begon ik te zien hoe verstikt ik mezelf ook voelde.’

Ben je daarover met je ouders gaan praten?
‘Eerst niet. Het was vooral een weg die ik alleen aflegde. Toen de nieuwe partner van mijn vader was overleden en mijn zusje in een scheiding lag kreeg ik fysieke klachten. Ik wist dat ik, om opgemerkt te worden, mijn omgeving mee moest nemen in wat me bezighield. Ik heb met mijn moeder gepraat over mijn worsteling, dat was geen gemakkelijk gesprek, maar het luchtte wel op. Voor ons allebei. Sindsdien hebben we een vrijere en voor mij ook fijnere relatie.

“Ik ben nu veel meer mezelf en voel me echt haar dochter. Ik hoef niemand meer te redden”

Maar toen moest je boek nog komen…
‘Ja, en dat betekende dat ik vooral met mijn vader in gesprek moest. Het ging immers om het NSB-verleden van zijn opa en over zijn moeder Sacha, die er tot haar dood amper over heeft gepraat. Mijn vader wist waarover ik aan het schrijven was, maar de eerste versie vond hij het veel te open, vooral over hemzelf. Ook de loyaliteit naar zijn moeder kwam naar boven, die ooit een levendig meisje was, maar verkild en eenzaam is gestorven. Een paar weken nadat ik hem het manuscript had gestuurd zijn we gaan wandelen op de hei, beiden vol frustratie en teleurstelling. Uiteindelijk werd het me te veel, ik begon te huilen. Dat verwarde mijn vader, dat had hij nog nooit gezien. Gek genoeg luchtte dat ons beiden op. We houden zielsveel van elkaar, maar ik weet nu ook: hoe langer je pijnlijke gevoelens de kop indrukt, hoe heftiger ze er uiteindelijk uit komen. Dát is wat onverwerkt verdriet kan doen, dat oppotten is zo explosief.’

Heb je weleens overwogen om met je boekproject te stoppen?
‘Vaak genoeg. Wat me uiteindelijk over de streep heeft getrokken is mijn epileptische aanval in 2019. Die kreeg ik een paar uur na een gesprek met familieopsteller en coach Els van Steijn. Na afloop zei ze: “Goed dat je de impact van je familieverleden in beeld brengt, maar moet dat echt in een boek? Het loopt zelden goed af met klokkenluiders.” Een uur later lag ik bewusteloos op een Amsterdamse stoep. Roept mijn oma me van boven tot de orde, dacht ik toen ik in het ziekenhuis bijkwam. Ik belandde in de medische molen, zat twee maanden in onzekerheid. Totdat de neuroloog me kon vertellen dat ik een aangeboren vaatafwijking heb en medisch ingrijpen alleen maar risico’s zou opleveren. “Ga voluit leven”, maande hij me, “en laat je door niets tegenhouden”. Daar ging voor mij de knop om: ik besloot ervoor te gaan, niet alleen voor mijn boek, maar voor mij, voor mijn geluk. Ik wilde me niet langer schuilhouden.’

Je kroop uit je schaduw door je familieverhaal te publiceren?
‘Ja, en ondanks alle commotie, ben ik blij dat mijn boek de wereld in is. Voor mij stond voorop dat ik onze generatie wil bereiken, duidelijk wil maken: wees open, geef lucht aan onbesproken verdriet, voordat het nóg een generatie doorwerkt. Ook wilde ik laten zien hoe iemand heeft kunnen kiezen voor het nationaalsocialisme en daarmee benadrukken: je weet nooit wat er allemaal speelt, probeer je te verdiepen in andermans verhaal, heb begrip voor elkaar.

“De kunst is – zo weet ik nu – dat je het verleden niet wegstopt of oplost, maar het erkent, met alle lelijke dingen die erbij horen”

Wat heeft de openheid je gebracht?
‘Door alle schaamtelagen van mijn familieverleden af te pellen, is er meer licht en lucht gekomen in mijn eigen leven. Zo kan ik bijvoorbeeld milder kijken naar mijn oma Sacha. Voor mijn onderzoek zag ik haar als een afstandelijke vrouw, toen ik me in haar verdiepte werd ze steeds meer een dapper meisje dat haar eigen koers voer. Net zoals mijn overgrootvader niet alleen maar slecht was, was ook zij niet alleen maar star en kil. Ze heeft een schild opgetrokken om te kunnen overleven. Doordat ik dat nu begrijp, ben ik me ook meer bewust geworden van mijn eigen emoties, verdriet kan ik nu beter voelen en er bij stilstaan in plaats van het de kop in te drukken. Ik sta me toe dat alles er mag zijn en neem mijn mening en verlangens serieuzer. Sindsdien is het zowel privé als in mijn werk gaan stromen. Toeval of niet, met mijn zoon gaat het ook beter. Ik heb ontdekt dat je, als je bij jezelf blijft en je laat zien, je anderen juist meer ruimte geeft. Dat inzicht geeft me kracht, ik voel meer richting, neem initiatieven die bij me passen.’

Veerkracht is de winst van je pijn en schaamte recht aankijken?
‘Ja, zo ervaar ik het zeker. Al verdwijnen de strenge stemmetjes natuurlijk nooit compleet. Als ik veel op de voorgrond treed of doe wat ik belangrijk vind, verwijt ik mezelf soms zelfs een zeker egoïsme. Maar het verschil is dat ik me daar nu bewust van ben en me er makkelijker overheen zet. Ik voel me vrijer, al kan ik soms nog steeds ineen krimpen bij assertieve mensen. Laatst riep een hondeneigenaar me allerlei venijnigs toe, omdat hij vond dat mijn honden de zijne in de weg liepen. Nou, dan weet ik niet hoe snel ik sorry moet zeggen om hem te kalmeren. Helemáál de schaamte voorbij ben ik dus nog niet.’

© Tekst: Teus Lebbing, www.abrandnewstory.nl
© Fotografie: Studio Shoot & Write, www.shootandwrite.nl

Miloe van Beek (47)

Samen met: man Marcel en kinderen Otis en Nina

Werkt als: journalist, trainer, schrijver van drie boeken (meest recent: Daar praten wij niet over)

BENIEUWD NAAR HAAR BOEK? 

In Daar praten wij niet over (2021) schrijft Miloe van Beek over het oorlogsverleden van haar overgrootvader Ed Gerdes, een prominente NSB’er. En over zijn dochter Sacha, die heen en weer geslingerd werd tussen de liefde voor haar vader en haar afschuw van de NSB. Met dit boek wilde Miloe het generatielange zwijgen – en de pijn en schaamte die daarbij horen – binnen haar familie doorbreken.

Meer weten over Miloe en haar werk? Je vindt er alles over op haar website: https://miloevanbeek.nl.

OPROEP: Maandelijks, en misschien zelfs vaker, deel ik een nieuwe Portie Schaamte van een van de dappere geïnterviewden. Lezen jullie mee? Ik ben heel benieuwd naar jullie reacties en ervaringen!

Klik op ‘Portie Schaamte’ voor alle interviews in de serie

Meer lezen over veerkracht en persoonlijke groei? Check m’n blogpagina