Portie Schaamte #2: ‘De schaamte kwam altijd als een boemerang bij me terug’

Schaamte: we voelen het allemaal, maar praten er zelden over. Te ongemakkelijk. Terwijl het juist zo kan opluchten en gesprekken verfrissen. Wedden? In deze kersverse interviewserie neem ik de proef op de som. Dit is het 2e verhaal in de reeks.

Zeker 40 jaar kon psycholoog Leonie Vogels de schaamte over haar verleden ‘parkeren’, met levenslust en hard werken bouwde ze een voorspoedig bestaan op. Totdat ze na tegenslagen driemaal in een depressie belandde en ze geen keus had dan zichzelf onder ogen te komen. Sindsdien is ze de schaamte voorbij, vertelt ze. Nou ja…bijna.

Welke rol speelt schaamte in jouw leven?
‘Een grote, al ben ik me daar lang niet van bewust geweest. Want dat is wat schaamte is, ongemakkelijk, je wilt het niet voelen en drukt het weg. Parkeren, noem ik het altijd: het is er, maar je doet er niets mee om jezelf te beschermen. Een manier waarop ik dat heb gedaan is ijverig zijn. Ik heb altijd ongeremd gewerkt, stortte geregeld in, knapte op en ging daarna weer net zo hard door met werken. Nu weet ik dat ik beter de tijd had kunnen nemen om stil te staan bij wat me in de weg zat, want telkens kwam het weer als een boemerang bij me terug.’

Waarvoor was je op de vlucht?
‘Ervaringen uit mijn jeugd. Mijn vader was psychisch ziek, hij is meerdere malen opgenomen geweest. Dat ontregelde ons gezin. Dan was mijn vader maanden weggeweest en het eerste wat hij deed zodra hij thuiskwam was: hup, de trap op, zo zijn werkkamer in om weer hard aan de slag te gaan. Hij had een eigen administratiekantoor, zijn cliënten gingen voor alles. Ons gezin voelde voor mij als los zand, we gingen allemaal een beetje onze eigen weg en aan gevoelens deden we niet. Wat ik vooral heb meegekregen is: wees sterk. En ondertussen was er altijd de schaamte. Ik groeide op in de jaren ’60, psychische aandoeningen waren taboe.

“Dan hoorde ik bij de slager: zeg, zit je vader nog in dat gekkenhuis?”

Hoe dealde je daarmee?
‘Ik weet nog dat ik rond mijn vaders eerste opname besloot: ik kan het net zo goed alleen doen, want mijn gezin voelde voor mij onveilig. Ik was 11 toen, en als ik nu terugkijk is dat het moment geweest waarop ik mijn eigen pad ben gegaan, weg van mijn familie. Ik was continu de hort op en stak al mijn energie in mijn omgeving, in vrienden maken. En in hard werken, want dat is wat ik mijn ouders zag doen. Tot halverwege mijn 40ste heb ik het zo eigenlijk prima naar mijn zin gehad. Mijn eerste man Frank zei vaak: het is een wonder zoals jij uit je jeugd bent gekomen. En inderdaad: ik heb een mooie wereld voor mezelf weten te creëren met nauwe banden en een mooie loopbaan waarin ik veel voor mijn cliënten kon betekenen.’

Tot halverwege je 40^e had je het prima naar je zin, zei je. Wat gebeurde er daarna?
‘Ik werd ziek, bleek een schildklierafwijking te hebben en raakte depressief. Daarover schaamde ik me enorm, omdat er altijd iets aan kleeft van “eigen schuld”. Ik was al in therapie gegaan om meer over de impact van mijn jeugd te weten te komen en heb dat de jaren erna doorgezet. Ik heb echt moeten leren voelen, want ik heb lang geleefd alsof er een soort plank tussen mijn hoofd en mijn lichaam zat. Langzaam ben ik opgekrabbeld, ook dankzij antidepressiva, en ik heb van deze periode veel geleerd. Zo switchte ik naar een minder intensieve functie en ben ik met Frank een dag in de week gaan oppassen op een kindje van vrienden. Zelf hadden we nooit een gezin gewild, maar mij deed het zoveel goed om in het hier en nu te zijn met die kleine. Dat had ik nooit eerder zo meegemaakt.’

De schaamte over vroeger was je kwijt?
‘Nee, het bleef een onderwerp dat ik bleef vermijden in gesprekken. Op mijn 56^e verliet Frank mij na 26 jaar voor een jongere vrouw. Ik belandde opnieuw in een depressie. We waren een leuk stel samen, onze omgeving was net zo verbaasd over zijn stap als ik, het was zo’n klap in het gezicht. Na onze scheiding werd Frank psychisch ziek en heeft hij een suïcidepoging gedaan, nog niet zo lang nadat we uit elkaar waren. Ik voelde intense rouw, maar ook verbijstering.

“Mijn leven leek totaal mislukt, eerst door de scheiding en nu door zijn suïcidepoging”

Mijn oude gevoel van schaamte kwam in alle hevigheid terug. Later leerde ik dat het niets met mij te maken had, dat hij ziek was. Ik ben hem gaan verzorgen, we bleven elkaar dierbaar, maar ik voelde dat hij het niet ging redden. Tijdens zijn eerste bijna-doodervaring had hij het licht gezien, zei hij, en wilde niet anders dan daarnaar terug. Hij kon gewoon niet leven met hoe hij gebakken was. In 2015 heeft hij zich van het leven beroofd. Dat was ook een soort opluchting, naast het grote verdriet om het gemis.’

Hoe ging het verder met je?
‘Een leven alleen is niks voor mij en al gauw ontmoette ik mijn huidige man Piet. Hij is ouder dan ik, heel beschermend en stimuleert me om me helemaal te laten zien, onze relatie is een verademing voor mij. Hij heeft me ook gesteund in de jaren dat ik mijn ex-man heb verzorgd.’

Al vroeg leerde je om niet te praten over mentale problemen dichtbij huis. Hoe is het voor jou om dat nu wel te doen?
‘Met mijn vader, mijn depressies, mijn scheiding, het niet kunnen voelen en de zelfmoord van mijn eerste man is schaamte het thema van mijn leven. Ik praat er niet graag over, maar word er telkens een beetje beter in om dat te benoemen en heel soms denk ik zelfs dat ik de schaamte voorbij ben. Al merk ik nu ook weer dat ik makkelijker over mijzelf en Frank praat dan over mijn jeugd. Voor dat laatste blijf ik huiverig. Kan ik het maken om het over mijn familiegeschiedenis te hebben? Die strenge stem in mijn hoofd is hardnekkig. Daar zit voor mij spanning.

“Maar ik merk dat ik er zelf baat bij heb als ik niks meer hoef te verbergen”

Als psycholoog, loopbaanbegeleider en levenseindecoach is het je missie geworden om mensen uit te nodigen tot openheid over gevoelige onderwerpen…
‘Ja, en dat is natuurlijk niet voor niets. In mijn beroepspraktijk zie ik telkens weer de winst van je masker afgooien. Ik weet hoeveel vrijheid en rust dat oplevert, dat gun ik iedereen. Maar gun ik het mezelf ook? Ik verlang ernaar om openhartig te zijn, anders had ik nooit toegezegd op dit interview. Maar ik heb duidelijk nog wat stappen te zetten, besef ik nu. Als ik het niet doe op mijn 66^e, wanneer dan eigenlijk wel?’

© Tekst: Teus Lebbing, www.abrandnewstory.nl
© Fotografie: Fenneke Visscher

OPROEP: Maandelijks, en misschien zelfs vaker, wil ik een nieuwe Portie Schaamte plaatsen van een van de dappere geïnterviewden. Lezen jullie mee? Ik ben heel benieuwd naar jullie reacties en ervaringen! En: durf je het aan om zelf geïnterviewd te worden? Geef me vooral een seintje!

Klik op ‘Portie Schaamte’ voor alle interviews in de serie

Meer lezen over veerkracht en persoonlijke groei? Check m’n blogpagina 

Leonie Vogels (66)

Samen met: vriend Piet

Werkt als: psycholoog en levenseindecoach